Rekomendacje postępowania w grypie u dzieci dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej

26 listopada, 2019

Grypa jest ostrą chorobą zakaźną dróg oddechowych występującą we wszystkich grupach wiekowych i najgroźniejszym z powszechnie występujących zakażeń wirusowych układu oddechowego. Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia, co roku na świecie na pełnoobjawową grypę choruje średnio aż 20–30% dzieci i 5–10% osób dorosłych. Najczęściej chorują dzieci w wieku 5–14 lat, natomiast grupę ryzyka ciężkiego przebiegu grypy stanowią dzieci w wieku od 6 miesięcy do 4 lat oraz przewlekle chore, szczególnie ze schorzeniami neurologicznymi i z przewlekłymi chorobami płuc, np. dysplazją oskrzelowo-płucną. ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) szacuje, że roczna zachorowalność na grypę w krajach Unii Europejskiej może dotyczyć 10–30% populacji, z przewagą zakażeń wśród dzieci.

W strefie klimatu umiarkowanego sezon grypowy trwa od października do kwietnia, najczęściej osiągając szczyt pod koniec lutego. Możliwości występowania zakażeń o charakterze pandemicznym oraz poważnych powikłań w przebiegu grypy wyróżniają ją spośród innych wirusowych chorób układu oddechowego. W Polsce co roku zgłaszanych jest kilka milionów podejrzeń grypy (choroby grypopodobne). Według statystyk NIZP-PZH w minionym sezonie z powodu grypy i jej powikłań zmarło w Polsce 150 osób – to najwięcej zgonów od 5 lat. W sezonie jesienno-zimowym (1.09.2018-22.07.2019) na grypę i choroby grypopodobne zachorowało aż 4 491 879 osób.

Przebieg choroby może mieć różne nasilenie i obraz kliniczny, od bezobjawowego, po ciężki z objawami niewydolności oddechowej. Z uwagi na podobne objawy grypa często bywa mylona z przeziębieniem. Pierwsze symptomy, takie jak złe samopoczucie, bóle mięśni, głowy, wysoka gorączka mogą towarzyszyć wielu infekcjom, jednak to właśnie zakażenie wirusem grypy niesie za sobą ryzyko niebezpiecznych powikłań. Do pierwszych objawów grypy u dzieci należą: wysoka gorączka, która może współwystępować z drgawkami gorączkowymi lub objawami neurologicznymi np. nadmierną sennością oraz silnym osłabieniem. Dzieci gorączkują silniej niż dorośli, aczkolwiek u niemowląt temperatura nie musi rosnąć tak wysoko jak u starszych dzieci i młodych dorosłych.

U większości dzieci grypa przebiega w sposób niepowikłany, z wysoką gorączką utrzymującą się przez 3–4 dni, czasami przez 6–8 dni. Wyzdrowienie następuje zwykle po 1–2 tygodniach. W takich przypadkach wystarczające jest leczenie objawowe. Do strategii objawowego leczenia grypy należą:

• prawidłowe nawodnienie pacjenta,

• podawanie leków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych (ibuprofen, paracetamol), co zmniejsza częstość występowania dreszczy, bólów mięśniowych i tachykardii towarzyszących grypie,

• wypoczynek i pozostanie w domu do 24 godzin od ustąpienia gorączki,

• leki przeciwkaszlowe – w nasilonym, męczącym, suchym kaszlu,

• leki zmniejszające obrzęk błony śluzowej nosa – leki obkurczające, roztwory soli fizjologicznej.

Nawet u dotychczas zdrowych dzieci przebieg grypy może być ciężki, może dochodzić do rozwoju powikłań narządowych lub nadkażeń bakteryjnych, niewydolności układu krążenia i do nagłej śmierci. Do grupy podwyższonego ryzyka ciężkiego przebiegu grypy i rozwoju powikłań należą dzieci:

• w wieku 6–59 miesięcy;

• przewlekle chore z współistniejącymi schorzeniami płuc, w tym astmą oskrzelową, układem krążenia (z wyjątkiem izolowanego nadciśnienia tętniczego), nerkami, wątrobą, zaburzeniami neurologicznymi, hematologicznymi lub metabolicznymi, w tym także z cukrzycą;

• z upośledzoną odpornością, w tym zakażone HIV;

• otrzymujące przewlekle aspirynę (zwiększone ryzyko zespoły Reya);

• przebywające w ośrodkach opieki długoterminowej;

• skrajnie otyłe.

Alarmowe objawy kliniczne w przebiegu grypy, które wskazują na możliwy rozwój powikłań:

utrzymywanie się lub nawrót wysokiej gorączki lub innych objawów po upływie 3 dni,
objawy niewydolności krążeniowo-oddechowej: duszność, sinica, krwioplucie, ból w klatce piersiowej, niedociśnienie, zmniejszenie wysycenia hemoglobiny tlenem,
objawy wskazujące na powikłania ze strony OUN: zaburzenia świadomości, utrata przytomności, patologiczna senność, nawracające lub utrzymujące się napady drgawek, znaczne osłabienie, porażenie lub niedowład,
objawy ciężkiego odwodnienia – przedłużony powrót kapilarny,
zmniejszenie aktywności, zawroty głowy lub omdlenie podczas próby wstania lub zmniejszona diureza,
laboratoryjne objawy wtórnego zakażenia bakteryjnego.

Coroczne szczepienie przeciw grypie jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania tej chorobie, a jedynym przeciwwskazaniem do szczepienia jest wystąpienie reakcji anafilaktycznej lub innej poważnej reakcji alergicznej po poprzednim szczepieniu. Każdemu dziecku, które nie ma przeciwwskazań, należy zalecać szczepienie przeciw grypie optymalnie przed, ale także w trakcie trwania sezonu grypowego. Dzieci spędzają dużo czasu w placówkach opiekuńczych (żłobki, przedszkola) i szkole, gdzie występuje większe ryzyko wzajemnego zarażenia grypą. W tej grupie dzieci poniżej 2. roku życia są narażone na zwiększone ryzyko hospitalizacji i powikłań. Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) na 2019 rok szczepienia przeciw grypie zalecane są u wszystkich zdrowych dzieci od ukończenia 6. miesiąca życia do ukończenia 18. roku życia (ze szczególnym uwzględnieniem dzieci w wieku od ukończenia 6. do ukończenia 60. miesiąca życia).

Pełna wersja rekomendacji dostępna jest tutaj.